Συχνές ερωτήσεις

Η ενεργειακή δημοκρατία είναι η ενεργός συμμετοχή του συνόλου της κοινωνίας – δηλαδή του κάθε πολίτη – στην παραγωγή ενέργειας και τις δραστηριότητες γύρω από αυτήν. Διασφαλίζει ότι η ενεργειακή μετάβαση θα γίνει με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, χωρίς τους καταναλωτές σε παθητικό ρόλο. Έτσι, αντί να έχουμε μονοπώλια, όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα στις αποφάσεις και τα οικονομικά οφέλη και συμβολή στην προστασία από την κλιματική αλλαγή. 

Δικαίωμα συμμετοχής σε μια ενεργειακή κοινότητα έχει κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, και φυσικά μίγμα αυτών. Εφόσον η ενεργειακή κοινότητα αποτελεί νομική οντότητα, απαιτούνται κάποια βήματα για να γίνει η σύστασή της. Σε αυτά περιλαμβάνεται από την επιλογή του είδους της κοινότητας που θέλουν τα μέλη και την εγγραφή στο Εμπορικό Επιμελητήριο μέχρι το άνοιγμα του τραπεζικού λογαριασμού. Χωρίς να είναι απαραίτητο, συστήνεται η συνεργασία με νομικό σύμβουλο ώστε η διαδικασία να γίνει γρήγορα και σωστά. Από κει και πέρα, αρχίζεις να απολαμβάνεις τα οφέλη μιας ενεργειακής κοινότητας, την αίσθηση της ομάδας και της συντονισμένης δράσης για έναν πιο φιλικό περιβαλλοντικά τρόπο ζωής.

Η εικονική αυτοπαραγωγή είναι η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών για παραγωγή ενέργειας σε διαφορετικό μέρος από αυτό που γίνεται η κατανάλωση. Για την ώρα, αυτό επιτρέπεται να το κάνουν ΟΤΑ, ενεργειακές κοινότητες και αγρότες. Η εικονική αυτοπαραγωγή μπορεί να λύσει το πρόβλημα έλλειψης χώρου εγκατάστασης σε διπλοκατοικίες/ πολυκατοικίες (~68% των κτιρίων). Η ενέργεια που παράγεται δεν γίνεται να καταναλώνεται με ταυτοχρονισμό λόγω της απόστασης, αλλά μετράται και συμψηφίζεται με την πραγματική μας κατανάλωση στο νοικοκυριό ή την επιχείρησή μας.

To 2016 με τον ν. 4414/2016 η Ελλάδα έγινε η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που επέτρεψε αρχικά σε συγκεκριμένους καταναλωτές (δήμους, αγρότες και κοινωφελή ιδρύματα) την εικονική αυτοπαραγωγή (διάβασε αναλυτικά το σχετικό ΦΕΚ εδώ). Το 2018 με τον νόμο για τις ενεργειακές κοινότητες, το θεσμικό πλαίσιο ολοκληρώθηκε και η χώρα μας έγινε η πρώτη στην Ευρώπη που επιτρέπει σε όλους τους πολίτες τη δυνατότητα εικονικής αυτοπαραγωγής (μπορείς να διαβάσεις το νομοθετικό πλαίσιο εδώ). Από το 2023, με το νέο νόμο 5037/2023, οι Ενεργειακές Κοινότητες του ν. 4513/2018 αντικαταστάθηκαν από δύο νέες μορφές ενεργειακών συνεταιρισμών, τις Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (Κ.Α.Ε.) και τις Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (Ε.Κ.Π.). Τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις μπορείς να τις βρεις εδώ.

Το υπάρχον μέτρο του Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου δεν βοηθά ουσιαστικά στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας και πολλά νοικοκυριά απλά παραμένουν σε καθεστώς εξάρτησης από τα επιδόματα. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε τα ευάλωτα νοικοκυριά να γίνουν τα ίδια μικροπαραγωγοί της δικής τους ενέργειας με τη βοήθεια του ήλιου, χαρίζοντάς τους – στο πλαίσιο κοινωνικής πολιτικής – φωτοβολταϊκά πάνελ, τα οποία μπορούν να εγκατασταθούν είτε σπίτι τους είτε σε φωτοβολταϊκό πάρκο μίας ενεργειακής κοινότητας (αν δεν έχουν χώρο στο σπίτι). Η παραγόμενη ενέργεια των πάνελ θα πιστώνεται μέσω συμψηφισμού στους λογαριασμούς τους και έτσι τα νοικοκυριά αυτά πλέον δεν θα χρειάζονται άλλη βοήθεια όσον αφορά το ηλεκτρικό ρεύμα. Μάλιστα, αν αυτό συνδυαστεί με επενδύσεις στην εξοικονόμηση ενέργειας στα ευάλωτα νοικοκυριά – αντί επιδοτήσεων κατανάλωσης, όπως είναι το επίδομα θέρμανσης – μπορούμε ακόμα και να εξαλείψουμε την ενεργειακή φτώχεια στη χώρα μας! Δες το κοστολογημένο σχέδιο που έχουμε καταθέσει για ένα πράσινο κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο εδώ.

Η εξοικονόμηση ενέργειας δεν σημαίνει στέρηση βασικών αγαθών, αντιθέτως μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μας. Όσο πιο ενεργειακά αποδοτικό είναι το κτίριό μας, τόσο μικρότερο σύστημα φωτοβολταϊκών χρειάζεται για να καλύψουμε τις ανάγκες μας, ενώ ταυτόχρονα η θερμική άνεση και η ποιότητα αέρα στο σπίτι μας γίνεται πολύ καλύτερη. Από την άλλη, η εγκατάσταση φωτοβολταϊκού ή η συμμετοχή σε ενεργειακή κοινότητα σε ένα σπίτι που… “μπάζει” από παντού πιθανώς να σημαίνει σπατάλη πόρων ή και απόσβεση της επένδυσής μας σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ίσως λοιπόν είναι πιο ωφέλιμη μακροπρόθεσμα η αναβάθμιση του σπιτιού μας στα πρότυπα ενός παθητικού κτιρίου ή αλλιώς κτιρίου χαμηλών εώς μηδενικών εκπομπών. Ενδεικτικές παρεμβάσεις για ένα παθητικό κτίριο είναι η παχιά μόνωση, ο μηχανικός εξαερισμός, ο συνδυασμός με σύστημα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η σωστή σκίαση των ανοιγμάτων, τα ενεργειακά τζάμια και κουφώματα.

Επίσης, υπάρχει η επιλογή της αντλίας θερμότητας για συνεχή θέρμανση και ψύξη του σπιτιού. Αν αυτή συνδυαστεί με φωτοβολταϊκό σύστημα ή συμμετοχή σε ενεργειακή κοινότητα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τότε είναι ένας εξαιρετικός τρόπος –οικονομικός και περιβαλλοντικά βιώσιμος– για να καλύψεις τις ανάγκες σου και να εκμηδενίσεις το κόστος θέρμανσης. 

Σε πρόσφατη μελέτη μας (την οποία μπορείς να διαβάσεις εδώ), βρήκαμε ότι αν οι επιδοτήσεις για το ορυκτό αέριο την περίοδο 2011-2022, που υπερβαίνουν τα 9 δις €, δίνονταν σε έργα εξοικονόμησης ενέργειας, θα αντιστοιχούσαν σε 15 δις € επενδύσεων και θα επαρκούσαν για να πραγματοποιηθούν ουσιαστικές παρεμβάσεις σε 750.000 κατοικίες! Παράλληλα, θα είχαν δημιουργηθεί 26.250 θέσεις πλήρους απασχόλησης για μια δεκαετία. Σε ό,τι αφορά στη μείωση των εκπομπών CO2, αυτές θα ανέρχονταν σε 25,5 εκατ. τόνους στη δεκαετία.

Η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών στην ταράτσα για ιδιοκατανάλωση, δηλαδή η αυτοπαραγωγή, επιτρέπεται από το 2014. Κοινώς, μπορεί οποιοσδήποτε θέλει να εγκαταστήσει φωτοβολταϊκά πάνελ στη στέγη του και με τη βοήθεια ενός inverter -χωρίς μπαταρίες – να καταναλώνει άμεσα το παραγόμενο ρεύμα με ταυτοχρονισμό. Διαφορετικά, αν το ρεύμα που θα παραχθεί δεν καταναλωθεί, διοχετεύεται στο δίκτυο και του επιστρέφεται τη νύχτα ή τις ημέρες με χαμηλότερη παραγωγή. Δεν είναι απαραίτητο να καλυφθεί έτσι το 100% των αναγκών ενός νοικοκυριού -μερικές φορές εξάλλου είναι δύσκολο λόγω έλλειψης διαθέσιμου χώρου, αφού παραμένουμε συνδεδεμένοι στο δίκτυο και μπορούμε να συνεχίζουμε να αγοράζουμε την υπόλοιπη ενέργεια που χρειαζόμαστε. Στην περίπτωση της πολυκατοικίας, το μόνο που αλλάζει είναι πως για την τοποθέτηση των φωτοβολταϊκών χρειάζεται ομόφωνη απόφαση από το σύνολο των κατοίκων, όπως ισχύει για κάθε παρέμβαση σε κοινόχρηστο χώρο του κτιρίου. 

Σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή για τους πολίτες της χώρας αλλά και για την οικονομία, εν μέσω κλιματικής και ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία, είναι σημαντικό η Πολιτεία να πάρει τις απαραίτητες αποφάσεις ώστε η ενεργειακή μετάβαση να προχωρήσει με γοργό ρυθμό και δίκαιο τρόπο. Για να το πράξει όμως, θα πρέπει να αλλάξει πολιτικές και μέτρα που μέχρι στιγμής δεν μας εξασφαλίζουν ενεργειακή αυτονομία και δεν μας προστατεύουν από τις δυσβάστακτες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Η Ελλάδα φαίνεται να επιμένει πεισματικά σε έναν φαύλο κύκλο αχρείαστων και ζημιογόνων υποδομών αερίου αντί να επενδύσει στη διείσδυση των ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας. Θα πρέπει να διορθωθούν οι χρονοβόρες διαδικασίες ανάπτυξης μιας ενεργειακής κοινότητας, όπως και να δοθούν οικονομικά βοηθήματα, κυρίως σε ευάλωτα νοικοκυριά. Η ισότιμη πρόσβαση των πολιτών στο ενεργειακό δίκτυο είναι επίσης κλειδί για μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Τα οικιακά φωτοβολταϊκά θα μπορούσαν να επιδοτηθούν, με προτεραιότητα σε ευάλωτες ομάδες, και το κόστος δεν θα ήταν μεγαλύτερο από τις αναποτελεσματικές επιδοτήσεις σε ορυκτά καύσιμα. Επίσης, το αρμόδιο Υπουργείο οφείλει να διευκολύνει τη συλλογική αυτοπαραγωγή για πολυκατοικίες ή γειτονικά κτίρια, όπου οι απώλειες θα εκμηδενίζονταν και η πρακτική εφαρμογή είναι απολύτως βατή. 

Για την εξοικονόμηση ενέργειας, το πρόγραμμα “Εξοικονομώ” έχει αποδειχτεί αναποτελεσματικό σε επίπεδο επίτευξης στόχων εξοικονόμησης, ενώ για κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά δεν υπάρχουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Είναι σημαντικό να υπάρξουν προγράμματα καλύτερων ενεργειακών προδιαγραφών και διαφορετικών ταχυτήτων: μια επιδοτούμενη στήριξη 100% σε ευάλωτα νοικοκυριά παρόμοια με τη λειτουργία του “Εξοικονομώ” και ένα πρόγραμμα που να στοχεύει στο σύνολο της κοινωνίας με φορολογικά κίνητρα και άλλου τύπου επιδότηση. Τέλος, κάθε χρόνο δίνονται πολλά εκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις θέρμανσης – την ψύξη την ξεχνούν δυστυχώς – τα οποία θα μπορούσαν να κατευθυνθούν στην εγκατάσταση και αντικατάσταση των υπαρχόντων καυστήρων με αντλίες θερμότητας.

Στη Διάσκεψη για το Κλίμα του 2015, υπεγράφη η ιστορική Συμφωνία του Παρισιού για τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη στον +1,5°C, σύμφωνα με τις επιταγές της επιστήμης. Αυτό είναι ένα όριο για να παραμείνουν οι κλιματικές συνθήκες σχετικά ασφαλείς για τη ζωή στη Γη. Για να επιτευχθεί, πρέπει να εκμηδενίσουμε τις εκπομπές ρύπων μέχρι το 2050, για τις οποίες κύριοι υπεύθυνοι είναι τα ορυκτά καύσιμα. Γίνεται εύκολα αντιληπτό, λοιπόν, ότι η στροφή στην εξοικονόμηση και τις ανανεώσιμες, καθαρές πηγές ενέργειας είναι απαραίτητη, αφού θα συμβάλλει στη μείωση των ρύπων. 

Κάθε μικρή κίνηση μετράει, όμως το πιο σημαντικό είναι ένα κεντρικό πλάνο απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα με φιλόδοξους στόχους και πρόβλεψη για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Με αυτόν τον τρόπο, θα έχουν όλοι πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες, αλλά και θα προστατευτούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης που ήδη δείχνει τα δόντια της. Οι περιθωριοποιημένες ομάδες, οι φτωχές κοινότητες και η βιοποικιλότητα είναι στην πρώτη γραμμή που πλήττεται από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις κλιματικές αλλαγές, χωρίς να είναι οι πραγματικοί φταίχτες, ενώ παράλληλα είναι αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο από ρύπους και ατυχήματα που προκαλούνται από τα εργοστάσια ορυκτών καυσίμων. 

Κάθε “πράσινη” επένδυση σημαίνει λιγότερες απώλειες ανθρώπινων ζωών και ειδών πανίδας και χλωρίδας, καλύτερη ποιότητα ατμόσφαιρας στις πόλεις, λιγότερες καταστροφές περιουσιών, μα κυρίως σημαίνει ότι ίσως καταφέρουμε να μείνουμε κάτω από τον 1,5°C. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό η πολιτεία να στηρίξει την υλοποίηση μικρών κοινοτικών έργων που ξεκινούν από πρωτοβουλίες απλών πολιτών. Όσο πιο δημοκρατικά και συμμετοχικά συμβεί η ενεργειακή μετάβαση, τόσο πιο γρήγορα και δίκαια θα απολαύσουμε τα οφέλη της.

Σχεδόν από την ίδρυσή μας ασχολούμαστε με τα προβλήματα που δημιουργούν τα ορυκτά καύσιμα και δουλεύουμε για τη στροφή στην εξοικονόμηση και τις καθαρές μορφές ενέργειας, με δημοκρατικό και δίκαιο τρόπο, δείχνοντας πρακτικά τις λύσεις από την αρχή.

Ξεκινήσαμε το 1996 από τον Γούδουρα Κρήτης, όπου δημιουργήσαμε μαζί με τους κατοίκους το πρώτο ηλιακό σχολείο της χώρας. Από τη δεκαετία του ‘90, ήμασταν οι πρώτοι που παρουσιάσαμε σχέδιο ανάπτυξης των ΑΠΕ στην Ελλάδα και στα τέλη του 1996 παρουσιάσαμε τον πρώτο πρακτικό οδηγό για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε κατοικίες. Μετά από 5 χρόνια συνεχών δράσεών μας, το 2009 υιοθετήθηκαν οικονομικά κίνητρα για την ανάπτυξη της ηλιακής ενέργειας στον οικιακό τομέα.

Πριν λίγα χρόνια, χάρη σε δωρεές πολιτών, αναβαθμίσαμε ενεργειακά το δημοτικό σχολείο στους Στρόπωνες Ευβοίας (βάζοντας μόνωση στο κτίριο, σύγχρονα κουφώματα και λέβητα βιομάζας) και στη συνέχεια φτιάξαμε το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα που θερμαίνεται με αυτοπαραγωγή ενέργειας: εγκαταστήσαμε αντλίες θερμότητας και φωτοβολταϊκά στη Στέγη Θηλέων Π. Φαλήρου. Συνεχίσαμε με το project “Solarize Greece”, όπου χάρη στη στήριξη περισσότερων από 1.000 ατόμων, 8 ευάλωτες οικονομικά οικογένειες στην Ρόδο έχουν δωρεάν ρεύμα από φωτοβολταϊκά! Το 2014, μετά από χρόνια πιέσεων, πετύχαμε το νέο θεσμικό πλαίσιο που δίνει στον καθένα μας τη δυνατότητα να παράγει τη δική του, καθαρή ενέργεια (αυτοπαραγωγή). Συνεχίσαμε να πιέζουμε και το 2018 θεσπίστηκε το θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες και την εικονική αυτοπαραγωγή.

Το 2017, μαζί με τον Δήμο Θεσσαλονίκης, εγκαταστήσαμε το πρώτο φωτοβολταϊκό με εικονική αυτοπαραγωγή, όπου το ρεύμα καλύπτει τις ανάγκες του Ξενώνα Γυναικών Θυμάτων Βίας και των Παιδιών τους. Το 2018, κάναμε το ίδιο στην Λάρισα, όπου το φωτοβολταϊκό στο 4ο Γυμνάσιο-Λύκειο καλύπτει τις ανάγκες στο Ροδοπούλειο ίδρυμα. Πρόσφατα, γίναμε η πρώτη περιβαλλοντική οργάνωση που θα καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες από ηλιακή ενέργεια, χάρη στη συνδημιουργία και συμμετοχή μας στην ενεργειακή κοινότητα Υπερίων. Μαζί, κάνουμε την ενεργειακή δημοκρατία πραγματικότητα. Διαμορφώνουμε μια Κοινή Τάση. Δεν πάμε με το ρεύμα! Το παράγουμε!